Nieważność umowy kredytu hipotecznego przedsiębiorcy waloryzowanego kursem waluty obcej

Kredyt hipoteczny dla przedsiębiorcy a ochrona prawna

Dom czy mieszkanie przedsiębiorcy stanowi często także miejsce wykonywania czynności zawodowych, gdyż prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się często z koniecznością podejmowania czynności zawodowych, także poza godzinami pracy czy poza stałym miejscem wykonywania działalności gospodarczej. Przeplatanie się czynności zawodowych oraz czynności o charakterze osobistym nie może być jednak powodem odmawiania przedsiębiorcom ochrony prawnej w sytuacji, gdy narzucono im niedozwolone (abuzywne) warunki umowy kredytu na zakup domu czy mieszkania.

Czy przedsiębiorca może unieważnić kredyt hipoteczny w walucie obcej?

Możliwość stwierdzenia nieważności umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem waluty obcej (najbardziej znane są sprawy tzw. umów frankowych) nie wyklucza przedsiębiorców. Istota orzekania o nieważności umów waloryzowanych kursem waluty obcej sprowadza się do uznawania za niedopuszczalne pozostawienia bankom możliwości swobodnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorców, w szczególności przez jednostronne i dowolne określanie tabeli kursów walut, które służą waloryzacji świadczeń spełnianych w ramach umowy kredytu.

Niedozwolone klauzule w umowach kredytowych

Takie dowolne kształtowanie wysokości świadczeń wynikających z umowy w orzecznictwie uznawane jest za przekraczające granicę swobody umów, a jako takie niezgodne z ustawą w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. lub z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu art. 58 § 2 k.c. Bank uzyskuje w ten sposób możliwość wpływania w toku wykonywania umowy na rozmiar świadczenia drugiej strony, zarówno przy określaniu ogólnej kwoty kredytu (przeliczenie po kursie kupna), jak i poszczególnych rat (przeliczenie po kursie sprzedaży).

Nowe podejście sądów do statusu przedsiębiorcy jako konsumenta

Należy także dostrzegać, iż o ile orzecznictwo sądowe na tle przedmiotowych spraw rozwinęło się na bazie przepisów prawa europejskiego i krajowego dotyczących ochrony konsumentów jako słabszej strony stosunku prawnego, to w ostatnich latach widać tendencję do rozszerzania tej ochrony na przynajmniej część przedsiębiorców.

Orzecznictwo TSUE i SN w sprawach kredytów hipotecznych przedsiębiorców

W wyroku TSUE z dnia 8 czerwca 2023 r. w sprawie C-570/21 wskazano, iż pojęcie konsumenta obejmuje również osobę, która zawarła umowę kredytu do użytku częściowo związanego z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, a w części niezwiązanego z tą działalnością, jeżeli cel działalności gospodarczej lub zawodowej jest tak ograniczony, że nie jest on dominujący w ogólnym kontekście tej umowy.

Podobnie w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, iż status konsumenta nie może być oceniany abstrakcyjnie, ale zawsze musi być konkretnie odniesiony do wykonywania określonej czynności prawnej. W postanowieniu SN z 24.06.2024 r., I CSK 664/23 podkreślono, że samo prowadzenie działalności gospodarczej nie oznacza automatycznej utraty statusu konsumenta.

Kiedy przedsiębiorca może skorzystać z ochrony konsumenckiej?

W innym orzeczeniu wskazano, że jeżeli kredytobiorcy wykorzystują nieruchomość głównie dla zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, zaś fakt zarejestrowania pod adresem tej nieruchomości działalności gospodarczej wynikał jedynie z administracyjnoprawnego nakazu wskazania siedziby, to okoliczność ta w żaden sposób nie pozbawia przedsiębiorcy statusu konsumenta w odniesieniu do kredytu zaciągniętego na cele mieszkaniowe.

Przedsiębiorca a swoboda umów – granice dopuszczalnych postanowień

W najnowszym orzecznictwie trafnie wskazuje się, iż dla kwalifikacji prawnej umowy jako zawieranej przez profesjonalistę decydujący jest sam cel zawarcia umowy oraz bezpośredniość jej związku z wykonywaną działalnością gospodarczą lub zawodową (tak np. wyrok SN z 14.06.2023 r., II CSKP 254/22).

Z samego faktu posłużenia się przez osobę fizyczną firmą przedsiębiorcy, pieczątką czy papierem firmowym nie można automatycznie wywodzić, że zawarta umowa ma charakter profesjonalny. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, zawierająca umowę poza swoją branżą, może korzystać ze statusu konsumenta i ochrony prawnej wynikającej z przepisów europejskich.

Kiedy można unieważnić kredyt hipoteczny przedsiębiorcy?

W świetle wyżej opisanej ewolucji orzecznictwa sądowego co do zasady można uznać, iż nabycie przez przedsiębiorcę nieruchomości, która nie służy bezpośrednio i w przeważającym zakresie prowadzeniu działalności gospodarczej, jest objęte ochroną prawa konsumenckiego.

Niezależnie od ochrony konsumenckiej przedsiębiorca może szukać możliwości zakwestionowania umowy kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej ze względu na naruszenie przez bank zasady swobody kontraktowej i sprawiedliwości kupieckiej. Umowy, które pozwalają bankowi jednostronnie określać wysokość zobowiązań, nie są zgodne z zasadami prawa cywilnego i mogą podlegać unieważnieniu.

Jak unikać ryzyk przy zawieraniu umowy kredytowej?

Umowy takie – na szczęście – odchodzą już do przeszłości, co jednak w żadnym przypadku nie powinno zwalniać przedsiębiorców z ostrożności przy zawieraniu umów kredytowych, gdyż ze swej istoty obarczone są one wieloma ryzykami (np. stopy procentowej).

Ponadto, jak wskazuje orzecznictwo sądowe na tle tzw. sankcji kredytu darmowego, umowy te często nie zawierają wszystkich elementów wymaganych prawem. To z kolei może dawać kredytobiorcom możliwość dochodzenia swoich praw, np. w zakresie zwrotu kosztów kredytu.

Zagadnienie tzw. sankcji kredytu darmowego będzie przedmiotem jednego z naszych kolejnych artykułów prawnych.